مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

دیولافوا، سفرنامه | معصومه ابراهیمی دیولافوا، سَفَرْنامه، یا ایران، کلده و شوش، عنوان سفرنامۀ ژان‌ هانریت مگره، معروف به مادام دیولافوا، که در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار به همراه شوهر خود، مارسل دیولافوا به ایران سفر کرد.
دیوانگی | پیمان متین دیوانِگی، یا جنون، مجموعه‌ای از نشانه‌های نامتعارف روحی و رفتاری، همراه با برخی علائم جسمانی. دیوانه در لغت به معنای دیومانند، منسوب به دیو و جن، و ضد فرزانه ــ منسوب به عقل و حکمت ــ است. به اشخاص احمق، نادان، کم‌خرد و ابله نیز دیوانه می‌گویند ( لغت‌نامه ... ). اصطلاح مجنون که معادل دیوانه به کار می‌رود، نیز...
دیوان البسه | حسن ذوالفقاری دیوانِ اَلْبَسه، نقیضه‌ای طنزآمیز دربارۀ پوشاک، از مولانا محمود بن امیر احمد، معروف به نظام قاری یزدی/ شیرازی (زنده در 866 ق/ 1462 م).
دیوارنوشته ها | عطیه خالقی همدانی دیوارْنِوِشْته‌ها، گونۀ خاصی از ادبیات شفاهی، شامل اشعار یا عباراتی که بر روی دیوارهای ساختمانهای عام‌المنفعه، زندانها، آرامگاهها و نیز دیوارهای شهر نوشته می‌شوند. دیوارنوشته‌ها به‌صورت شعر یا جملات کوتاه پندآموز و گاهی به شکل شعار یا کلمات قصارگونه با مفاهیم متفاوت نوشته می‌شوند؛ این نوشته‌ها گاهی سبب رواج ا...
دیو | آرش اکبری مفاخر دیو، عنوان بعضی از خدایان اساطیری و کهن قوم آریا، که با دگرگونی به موجوداتی اهریمنی، در پیکر انسان و حیوان بلندقامت، تنومند و ترسناک به حماسه‌ها و داستانها راه یافته‌اند.
دینکرد | مینا سلیمی دینْکَرْد، مجموعه‌ای از 9 کتاب، به زبان فارسی میانه، در موضوعات گوناگون، که کتابهای یکم، دوم و آغاز کتاب سوم آن از میان رفته است. دینکرد کنونی باید در سده‌های 3-4 ق/ 9-10 م تدوین شده باشد.
دیگ جوش | فرزانه زارع دیگْ‌جوش، خوراکی نذری که به مناسبتهای گوناگون و با هدف نزدیکی به خدا، یا به حسب زمان، برای درویشان و صوفیان می‌پزند، یا خود آنها مبادرت به پخت آن می‌کنند. این غذا گونه‌های مختلف دارد که عبارت‌اند از: خوراکهای لذیذی که در نان تُنُک پیچیده‌ شده است (نک‍ : زمانی، 2/ 172)؛ گوشت قربانی پخته‌شده در دیگ (مدرسی، 185)...
دیگ به سر | مریم سامعی دیگْ‌به‌سَر، از نمایشها و بازیهای شادی‌آور. دیگ‌به‌سر یا خاله‌دیگ‌به‌سر از نمایشهای مردمی است که در نواحی مختلف ایران اجرا می‌شود. این نمایش بیشتر به‌عنوان نمایشی زنانه شناخته شده است (بلوکباشی، 26- 28؛ نیز نک‍ : دنبالۀ مقاله) و در بعضی از نواحی به آن رقص غربال نیز می‌گویند (قزل‌ایاغ، 152).
دیگ |
دیزی |
دی بلال | عباس قنبری عدیوی دِیْ‌بَلال، یا بلال، گونه‌ای مشهور از ترانه‌های عاشقانه در بختیاری. در نام‌گذاری این گونۀ ادبی چند روایت شفاهی وجود دارد، ازجمله دختری خوش‌اندام که به ناکامی از دنیا رفته است (خسروی، 164، حاشیۀ 1)؛ براساس مشهورترین روایت، برخی معتقدند که «بلال» دختری به همین نام بوده است که به جوانی دل می‌بندد. پس از مرگ بلال...
آبا |
ده و ده نشینی | اصغر کریمی دِه و دِهْ‌نِشینی، ده یا روستا آبادیِ کوچک خارج از شهر که در فرایندی تاریخی به وجود آمده است، و ده‌نشینی به معنی سکونت و زندگیِ خانوارهایی در ده است که عمدتاً به کار کشاورزی (مشتمل بر زراعت و باغداری)، دامداری، ماهیگیری و همچنین صنایع دستی اشتغال دارند.
دهل | گلاله هنری دُهُل، سازی کوبه‌ای از خانوادۀ پوست‌صداهای دوطرفه با تفاوتهای جزئی در شکل، اندازه و کارکرد، رایج در تمام نواحی ایران برای استفاده در جشنها، مراسم عزا، نمایش، بازی و گاه آیینهای درمانی.
دهقان |
دهدشت | عباس بهارلو دِهْدَشْت، یا خرابه‌های دهدشت، فیلم مستند مردم‌شناختی، ساختۀ نادر افشارنادری در 1347 ش.
دهخدا | محمد پارسانسب دِهْخُدا، علی‌اکبر (1258-1334 ش/ 1880-1956 م)، ادیب، روزنامه‌نگار، منتقد و طنزپرداز نامیِ معاصر ایران.
دویدم و دویدم | اسماء موسوی دَویدَم و دَویدَم، از متلهای مشهور زبان فارسی. این متل (ه‍ م) در مناطق مختلف ایران و برخی از کشورهای فارسی‌زبان چـون تاجیکستـان (شریفی، 47- 48)، رواجـی گسترده دارد و در حوزۀ مشترکی با قصه، بازی و ترانه است (نصری، 3/ 1872-1873؛ مزرعتـی، 28-30؛ بـذرافکن، 152؛ جمـال‌زاده، 20). از قدیم‌تریـن روایتهای ثبت‌شدۀ آن، ...
دولچه دوزی |
دولچه | مریم محمدتبار دولْچه، مشک کوچک یا ظرفی چرمین که روی سه‌پایه‌ای قرار می‌گیرد و برای خنک نگه‌داشتن آب آشامیدنی کاربرد دارد؛ نیز در برخی از نقاط ایران، دولچه ظرفی مسین است که از آن برای برداشتن آب استفاده می‌شود.
دوک |
دوغ | محمد صبایی دوغ، محصولی نوشیدنی، فراهم‌آمده از رقیق کردن ماست، با افزودن اندکی نمک. این فراوردۀ شیری در همه جای ایران تولید و مصرف می‌شود و در هر جایی نام مخصوص به خود را دارد؛ مثلاً برخی از اهالی آذربایجان به آن «دو» (ذکاء، 171)، و برخی دیگر به آن «آیران» (سفیدگر، 218) می‌گویند؛ گویشوران تاتی و هرزنی آذربایجان به آن «نو...
دوشاب پزی |
دوزله | گلاله هنری دوزَله، سازی بادی از انواع یک‌زبانه، رایج در مناطق روستایی ایران. این ساز بعد از سرنا و کرنا، معروف‌ترین ساز محلی است و به همراه «دایره» در مجالس شادی به‌کار می‌رود (شهمیری، 209). در غرب، شرق، مرکز و جنوب ایران با تفاوتهای جزئی در ظاهر، متداول و نقطۀ اشتراک تمام انواع آن، استفاده از دو نی به هم چسبیده است (مل...
دوزخ |
دوزبازی | فاطمه شعبانی اصل دوزْبازی، از بازیهای سنتی، فکری و رقابتی دونفره که با گذاشتن مهره‌هایی روی نقاط تقاطع خطوط درون مربعهای ترسیمی صورت می‌گیرد. ساده‌ترین نوع این بازی را دوز می‌نامند و پیشرفته‌ترین آن را نوعی بازی شبیه شطرنج دانسته‌اند (شاملو، دفتر 1/ 464؛ عسکری‌عالم، فرهنگ واژگان ... ، 166).
دوچاپی، رقص |
دوتار | گلاله هنری دوتار، سازی زهی ‌‌ـ مضرابی، با کاسه‌ای گلابی‌شکل، دسته‌ای بلند و دو رشته تار. امروزه حوزه‌های نواختن دوتار عبارت‌اند از: شمال خراسان در شهرهای بجنورد، اسفراین، شیروان، درگز، و قوچان (درویشی، 1/ 151)؛ جنوب و شرق خراسان در شهرهای بیرجند، قائنات، تربت جام، کاشمر، باخرز، خواف، و سرخس (همو، 1/ 123)؛ نواحی ترکمن‌نش...
دوبیتی | بهروز ژاله , جواد جعفریان دوبِیْتی، مشهورترین و رایج‌ترین قالب شعر غنایی در ادبیات شفاهی مناطق مختلف ایران.
دوالک بازی | فاطمه شعبانی اصل دَوالَکْ‌بازی، از بازیهای قمارگونۀ دیرین، که در جریان آن فردی شیاد و تردست با ابزار ساده و به یاری زبان فریبنده، حریف ساده‌دل و در عین حال طماع خود را می‌فریبد و پولش را می‌برد (بالا می‌کشد). این بازی با نامهای «دُویزه»، «چنبره‌بازی»، «تسمه‌بازی»، «دوال‌بازی» و «دوالک» نیز معروف است ( لغت فرس، ذیل دویزه؛ آنند...
دوالپا | فاطمه مهری دَوالْپا، موجود افسانه‌ای، شریر و آسیب‌رسان با صورت و بالاتنۀ آدمی و پاهایی دراز، نرم و بی‌استخوان. این موجود معمولاً آدمیان را می‌فریبد و بر پشت آنها سوار می‌شود و با پیچیدن پاهای خود بر گرد کمر آنها، وادارشان می‌سازد خواسته‌های او را برآورند.
دوافروش |
دوازده | فرزانه گشتاسب دَوازْدَه، عددی مقدس در باورهای مردم از دوران باستان تا زمان حاضر.
دواتگر |
دنگ | لیلا احمدی دستگاهی برای جداکردن پوست برنج، نیز غلات و حبوبات دیگر، ازجمله گندم، جو، ارزن و جز اینها.
دندانی، آش | رویا فتح الله زاده دَنْدانی، ‌آش، خوراکی آیینی به مناسبت روییدن آسان نخستین دندانهای کودک.
دندان |
دنا | شیوا جعفری دِنـا، قله و کوهستانی در بلندیهای زاگرس مرکزی که در فرهنگ مردم ایران، ارتباطی تنگاتنگ با شاهان و قهرمانان اسطوره‌ای دارد.
دمی |
دم دم سحری |
دماوند | محمدحسین شمسایی دَماوَنْد، بلندترین قلۀ رشته‌کوه البرز و مرتفع‌ترین برآمدگی کشور، که در فرهنگ، و تاریخ باستانی و حماسی مردم جایگاه ویژه‌ای دارد.
دمام | گلاله هنری دَمّام، سازی کوبه‌ای از خانوادۀ پوست‌صداهای دوطرفه که با تفاوتهای جزئی در شکل، اندازه و نحوۀ استفاده، بیشتر در سواحل جنوب ایران، در مراسم عزا، آیینهای درمانی (راندن ارواح خبیثه)، و گاه جشنها به کار می‌رود.
دمال |
دلیله محتاله | پگاه خدیش دَلیلۀ مُحْتاله، عنوان داستانی با موضوع طراری و عیاری، و نیز نام قهرمان اصلی داستان. این نام را به شکلهای گوناگون آورده‌اند: دلۀ محتاله، دلیلۀ محتاله، دلۀ محتال، دلۀ مختال/ مختاله، و دلۀ مختار. کلمۀ دلّه به معنی مکر و حیله، عیار و ناراست و منافق، و زن حیله‌گر است ( آنندراج، لغت‌نامه ... ، ذیل واژه).
دلیجان |
دله و مختار |
دلو، |
دلمه | آناهیتا شیروانی بروجنی دُلْمه، از غذاهای سنتی و رایج، که مواد یا مایۀ آن را در برگهای خوراکی می‌پیچند، یا در تره‌بارهایی چون گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل دلمه‌ای و جز اینها که درون آنها را خالی کرده‌اند، می‌گذارند. انواع دلمه را، به نام برگ یا تره‌باری می‌نامند که مایۀ دلمه را در آن پر کرده‌اند (دریابندری، 2/ 1094؛ لغت‌نامه ... ).
دلقک | یعقوب آژند عنوانی کلی برای مسخرگان و مقلدان دربار پادشاهان، خلفا و متنفذان. دلقکها با شوخی‌کردن، انجام‌دادن کارهای مضحک و یا گفتن متلک و مطایبات ظریف و طنز موجبات شادی و سرگرمی افراد را پدید می‌آوردند؛ ازاین‌رو، برخی از فرهنگهای فارسی، دلقک را به معنای ظریف (طنزگو) نیز آورده‌اند ( آنندراج؛ نفیسی؛ لغت‌نامه ... ).
دلدل | حسن اکبری بیرق دُلْدُل، نام مرکب منسوب به امام علی بن ابی‌طالب (ع).

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام